Jednostki pomocnicze jak sama nazwa wskazuje mają charakter pomocniczy i służą jako forma partycypacji społecznej i aktywizacji lokalnej społeczności. Jednostka pomocnicza to lokalna wspólnota samorządowa mieszkańców ustanawiana przez radę gminy. W Toruniu jednostki pomocnicze tworzy, likwiduje, dzieli lub łączy Rada Miasta, aczkolwiek musi być to poprzedzone konsultacjami. Oprócz rady miasta inicjatywę utworzenia jednostki może zgłosić 150 mieszkańców mających stałe miejsce zamieszkania na terenie przyszłej jednostki, przy czym wniosek taki powinien trafić do RMT najpóźniej na 3 miesiące przed końcem kadencji. Przy tworzeniu, łączeniu, podziale oraz znoszeniu jednostek pomocniczych należy brać pod uwagę ilość mieszkańców, zbliżony układ osadniczy i przestrzenny, więzi społeczne i gospodarcze, a także czynniki historyczne, które miały wpływ na ukształtowanie się danej wspólnoty.
Trudne początki
Jednostki pomocnicze w Toruniu zgodnie z ustawą o samorządzie terytorialnym to jednostki nienazwane w postaci okręgów. Powstały one pod koniec lat 90-tych, a rady swoją działalność rozpoczęły w 2000 roku. Ze względu na niższe koszty nie zdecydowano się na podział na dzielnice czy osiedla. Okręg nie ma osobowości prawnej ani samodzielności finansowej.
Początkowo, zgodnie z uchwałą nr 511/97 Rady Miasta Torunia z dnia 25. czerwca 1997 roku, członkami rad okręgów mogły zostać osoby wyznaczone przez różne podmioty działające na terenie jednostki takie jak: szkoły, uczelnie, parafie, zakłady pracy, spółdzielnie, stowarzyszenia liczące co najmniej 150 członków. Jeżeli nie udało się powołać min. 10 członków, resztę wybierano podczas wyborów na zebraniu ogólnym przynajmniej 150 mieszkańców. Jeżeli wybory uzupełniające nie wyłoniły rady okręgu w składzie dziesięciu osób, zarządzano w terminie 30 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów dodatkowe wybory uzupełniające. W przypadku, gdy po całej procedurze nie udało się wybrać rady, wówczas w danej jednostce jej nie było. Pierwsze rady liczyły nawet po 20 członków. Praca w radzie jest społeczna, więc członkowie nie otrzymują wynagrodzenia/diet.
Do kompetencji rady okręgu należało reprezentowanie mieszkańców okręgu i wyrażanie ich potrzeb poprzez:
- organizowanie działań mieszkańców na rzecz wspólnoty lokalnej mających na celu dobro wspólne, zarówno materialne jak i duchowe;
- opiniowanie projektów uchwał Rady Miasta dotyczących okręgu, skierowanych do zaopiniowania przez Przewodniczącego Rady Miasta;
- wnioskowanie w sprawach lokalnych do Rady Miasta, Zarządu Miasta i jednostek organizacyjnych gminy;
- przedkładanie Radzie Miasta projektów uchwał dotyczących spraw okręgu;
- prezentowanie w uzgodnieniu z przewodniczącym właściwej komisji Rady Miasta problemów wspólnoty lokalnej na posiedzeniach danej komisji problemowej;
- wydawanie opinii w sprawach wniosków i skarg mieszkańców okręgu na wniosek Rady Miasta, Zarządu Miasta bądź wnioskodawcy.
Mandat przedstawiciela podmiotu wygasał z chwilą:
- wymeldowania się przedstawiciela poza Okręg lub wyprowadzenia się z Okręgu;
- odwołania go przez podmiot;
- rozwiązania się podmiotu, który go delegował.
Funkcjonowało 14 jednostek: 1 – Podgórz, 2 – Stawki, 3 – Rudak, 4 – Czerniewice, 5 – Kaszczorek, 6 – Bielawy-Grębocin, 7 – Skarpa, 8 – Rubinkowo, 9 – Jakubskie-Mokre, 10 – Wrzosy, 11 – Chełmińskie, 12 – Staromiejskie, 13 – Bydgoskie II, 14 – Bydgoskie I.
(R)ewolucję przyniósł rok 2012
Ze względu na spadające zainteresowanie i liczbę konstytuujących się rad powołano komisję, która miała przygotować zmiany. Od tego momentu rady liczyły po 10 członków, którzy byli wybierani przez zgromadzenie mieszkańców. Aby wybory były ważne musi uczestniczyć w nich min. 150 mieszkańców okręgu, mających czynne prawo wyborcze i zamieszkujących na terenie okręgu. Jeżeli w zebraniu ogólnym mieszkańców okręgu uczestniczy mniej niż 150 osób, dodatkowe wybory odbywają się po upływie 0,5 godziny od pierwszego zebrania, przy czym wymagana liczba mieszkańców spada do 100. Podczas głosowania mieszkaniec może oddać głos na dowolną liczbę kandydatów, lecz nie większą niż 10. Kandydaci z poszczególnych okręgów muszą wcześniej dostarczyć do komisji wyborczej swoje zgłoszenie z poparciem minimum 15 mieszkańców zamieszkałych na terenie rady okręgu. Mieszkaniec okręgu mógł udzielić poparcia tylko jednemu kandydatowi. W momencie gdy nie zgłosiło się min. 10 kandydatów lub nie było kworum na spotkaniu wyborczym, rada nie powstawała w danej kadencji. Kadencja trwała 4 lata i kończyła się połowie kadencji Rady Miasta. Kompetencje pozostały bez zmian, a mandat członka rady okręgu wygasał z chwilą:
- śmierci;
- wyprowadzenia się z okręgu;
- złożenia pisemnego zrzeczenia się mandatu;
- prawomocnego wyroku sądu, orzeczonego za przestępstwo popełnione z winy umyślnej.
Zmniejszono ilość jednostek do 13 łącząc oba okręgi Bydgoskie w jeden. Dzięki specjalnej profrekwencyjnej akcji „Damy rady” udało się powołać aż 11 rad, ale jak się później okaże rewolucja pożre swoje dzieci…
Kosmetyka w roku 2016
Mimo, iż było wiele pomysłów na poprawę funkcjonowania rad, to wynikiem kolejnej komisji doraźnej były kosmetyczne zmiany w uchwale nr 372/12 Rady Miasta Torunia z dnia 6 września 2012 roku. Od nowej kadencji siedziby rad w miarę możliwości miały być dostosowywane do potrzeb osób z niepełnosprawnością, a mieszkaniec okręgu może udzielić poparcia nieograniczonej liczbie kandydatów. Najciekawszą zmianą było uzupełnienie kompetencji rad o:
- opiniowanie zaplanowanych w budżecie miasta zamierzeń inwestycyjnych o charakterze lokalnym wg następujących zasad:
- Prezydent Miasta ogłasza wykaz zamierzeń inwestycyjnych wraz z ich opisem rzeczowym w Biuletynie Informacji Publicznej Urzędu Miasta Torunia w terminie 21 dni od uchwalenia budżetu,
- rady okręgu są uprawnione do przedłożenia Prezydentowi opinii dotyczących zakresu rzeczowego inwestycji planowanych do realizacji na obszarze ich działania, w ciągu 21 dni od ogłoszenia wykazu, o którym mowa w lit. a,
- do inwestycji o charakterze lokalnym, inicjowanych na podstawie zmian budżetu dokonywanych w ciągu roku budżetowego, postanowienia ust. 1 pkt 7 lit. a i b stosuje się odpowiednio,
- procedura opisana w ust. 1 pkt 7 lit. a i b nie obejmuje zadań przygotowywanych do realizacji w ramach budżetu obywatelskiego;
- zgłaszanie bieżących uwag, propozycji i wniosków dotyczących inwestycji o charakterze lokalnym, na obszarze działania danej rady, na każdym etapie ich realizacji.
Po jesiennych wyborach w 2016 roku powstało tylko 7 rad z 13 (V kadencja 2016-2020): 3 – Rudak, 4 – Czerniewice, 5 – Kaszczorek, 6 – Grębocin-Bielawy, 10 – Wrzosy, 11 – Chełmińskie, 13 – Bydgoskie.
Co dalej?
Ograniczone kompetencje sprowadzające się do niewiążących opinii czy tylko artykułowania problemów, niesprzyjająca ordynacja wyborcza oraz brak promocji czy poszerzania świadomości mieszkańców o radach okręgów przez miasto powoduje niską atrakcyjność i problemy z ich powstawaniem. Członkowie, którzy z jakichś powodów przestają przychodzić na spotkania, a nie ma możliwości ich odwołania, paraliżują funkcjonowanie rady. Szkoda, że miasto nie korzysta ani z kapitału społecznego, jakim są lokalni działacze z ich pomysłami i energią, ani z tego, że rady okręgów mogą być pomostem między społecznością lokalną a władzami. Właśnie dlatego pod koniec 2019 roku skierowałem z pomocą Klubu KO na konwent seniorów swój pierwszy projekt uchwały powołującej Doraźną Komisję Rady Miasta Torunia do opracowania propozycji zmiany uchwały w sprawie powołania okręgów będących jednostkami pomocniczymi Gminy Miasta Toruń oraz nadania im statutów. Z pewnych względów, projekt wszedł pod obrady Rady Miasta jako projekt konwentu.
Niestety prace komisji są dość chaotyczne i mimo zebrania licznych postulatów dotyczących zmian od funkcjonujących rad, stowarzyszeń i społeczników właściwie stoimy w miejscu. Ciągle brak harmonogramu prac, a komisja zebrała się zaledwie 3 razy (do końca sierpnia 2020) – oficjalnym powodem jest COVID-19 – a jedynym wynikiem pracy komisji jest na razie projekt uchwały wydłużającej kadencję obecnych rad o pół roku, a przyszłych z 4 do 5 lat, dostosowując do wydłużonej kadencji Rady Miasta. Z tego względu postanowiłem zebrać postulaty zgłoszone na komisji i przeprowadzić badanie wśród mieszkańców.
Można to zrobić tu: https://forms.gle/9M5jMb1MBrfHno5R7 do czego serdecznie zachęcam.
Bartosz Szymanski
Radny Miasta Torunia
